مسائل قرآنی پیرامون نماز(1)
یاری جستن از نماز:
"وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ"
از صبر و نماز یاری جویید؛(و با استقامت و مهار هوسهای درونی و تو جه به پروردگار، نیرو بگیرید؛) و این کار، جز برای خاشعان، گران است.
(سوره بقره/آیه 45)
خداوند در این آیه دستور می دهد که در سختی ها از صبر و نماز کمک بگیرید. نماز، توجه قلبی به خداوند عالم و پیوند روح با مالک و صاحب اختیار جهان است.مفسران در تفسیر این آیه نقل کرده اند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هرگاه با مشکلی رو به رو می شد که او را ناراحت می کرد، از نماز و روزه مدد می گرفت. از امام صادق علیه السلام نیز نقل شده که: "هنگامی که مشکلات طاقت فرسایی برای علی علیه السلام پیش می آمد، به نماز پناه می برد." سپس حضرت این آیه را تلاوت فرمود.
تغییر قبله برای خنثی شدن توطئه یهود:
"سَيَقُولُ السُّفَهاءُ مِنَ النَّاسِ ما وَلاَّهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتي کانُوا عَلَيْها قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ يَهْدي مَنْ يَشاءُ إِلي صِراطٍ مُسْتَقيمٍ"
همان گونه ( که قبله شما، یک قبله میانه است ) شما را نیز، امت میانه ای قرار دادیم ( در حد اعتدال، میان افراط و تفریط؛) تا برای مردم گواه باشید؛ و پیامبر هم بر شما گواه باشد. و ما ، آن قبله ای را که قبلاً بر آن بودی، تنها برای این قرار دادیم که افرادی که از پیامبر پیروی می کنند، از آنها که به عقب باز می گردند، مشخص شوند. و مسلماً این حکم، جز بر کسانی که خداوند آنها را هدایت کرده، دشوار بود.
( این را نیز بدانید که نماز های شما در برابر قبله سابق، صحیح بوده است؛) و خدا هرگز ایمان [=نماز] شما را ضایع نمی گزارد؛ زیرا خداوند، نسبت به مردم ، رحیم و مهربان است.
(سوره بقره/آیه 142)
از آیه 142 تا آیه 150 سوره بقره، بحث درباره تغییر قبله است. از امام صادق علیه السلام در ذیل این آیه روایت شده است :
«پس از آنکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مدت سیزده سال در مکه و هفت ماه پس از هجرت در مدینه، به سمت بیت المقدس نماز خواند، قبله به طرف مکه تغییر پیدا کرد. این بدان سبب بود که یهودیان بر پیامبر طعنه می زدند و می گفتند: تو پیرو ما هستی و به سمت قبله ما نماز می خوانی. پیامبر از سخن آنها به شدت غمگین شد و در نیمه شبی از خانه بیرون رفت و به سوی آفاق آسمان چشم دوخت و در ان حال منتظر فرمان الهی درباره وضعیت قبله و طعنه های دشمنان بود. روز بعد، پیامبر هنگام ظهر در مسجد بنی سالم حاضر شد، ایشان دو رکعت از نماز ظهر خود را خوانده بود که حضرت جبرئیل نازل شد و دو بازوی پیامبر را گرفت و ایشان را به سمت کعبه تغییر جهت داد و این آیه را بر پیامبر نازل کرد: "نگاه های انتظار آمیز تو را به سوی آسمان (برای تعیین قبله نهایی) می بینیم. اکنون تو را به سوی قبله ای که از آن خشنود باشی، باز می گردانیم. پس روی خود را به سوی مسجد الحرام کن." (بقره-144).
پس پیامبر دو رکعت از نماز را به سوی بیت المقدس و دو رکعت را به سمت کعبه خواند. در اینجا یهودیان و افراد بی خرد گفتند: چه چیزی آنها (مسلمانان) را از قبله ای که به آن بودند، باز گردانید؟»
خداوند در پاسخ به این سؤال می فرماید: "مشرق و مغرب از آنِ خداست ، خدا هرکس را بخواهد، به راه راست هدایت می کند."
یعنی تمام عالم برای خداست و کعبه و بیت المقدس به خودی خود ارزش ندارند؛ بلکه خدا به آن ا ارزش داده است.
توجه به اوقات نماز:
"حافِظُوا عَلَي الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطي وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتينَ"
در انجام همه نماز ها و به خصوص نماز وسطی [=نماز ظهر] کوشا باشید؛ و از روی خضوع و اطاعت ، برای خدا به پا خیزید.
(سوره بقره/ آیه 238)
این آیه تأکید فراوانی بر محافظت و مراقبت از نمازهای پنجگانه دارد. محافظت بر نماز ، به حفظ آداب و شرایط و خصوصیات آن تفسیر شده است؛ آداب و شرایطی که هم ظاهر نماز را از فساد و بطلان حفظ می کند، هم روح نماز را که حضور قلب است، تقویت می کند و هم موانعی را که سد راه قبول آن است، از بین می برد.
یکی از راه های محافظت نماز، خواندن آن در وقت مشخص آن به ویژه اول وقت است . در روایتی از امام صادق علیه السلام در ذیل این آیه نقل شده است : "محافظت نماز یعنی روی آوردن انسان به نماز و مراقب وقت آن بودن؛ به گونه ای که (هیچ چیزی) او را از نماز باز ندارد و هیچ چیزی او را مشغول نکند." در روایتی از امام علی علیه السلام در ضمن وصایای ایشان به محمد بن ابی بکر می خوانیم : "نماز را در وقت معین آن به جای آر... و به سبب اشتغال ، نماز را به تأخیر نینداز، و باید که همه کارهای تو تابع نمازت باشد."
وجوب نماز در همه حال:
"فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجالاً أَوْ رُکْباناً فَإِذا أَمِنْتُمْ فَاذْکُرُوا اللَّهَ کَما عَلَّمَکُمْ ما لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ"
و اگر (بخاطر جنگ، یا خطر دیگری) بترسید، (نماز را) در حال پیاده یا سواره انجام دهید؛ اما هنگامی که امنیت خود را باز یافتید، خدا را یاد کنید [=نماز را به صورت معمولی بخوانید]؛ همانگونه که خداوند، چیزهایی را که نمی دانستید، به شما تعلیم داد.
(سوره بقره/آیه 239)
طبق روایات، اصل نماز در هیچ حالتی ساقط نمی شود؛ اما کیفیت ادای آن ممکن است تغییر کند. این آیه اشاره دارد که در زمان جنگ و نظایر آن که چیزی باعث ترس و مانع از نماز خواندن به صورت عادی می شود، باید در حالت پیاده یا سواره نماز خواند. امام کاظم علیه السلام در پاسخ به این سؤال که اگر شخصی گرفتار حیوان درنده ای شود و وقت نماز فرا رسد و از ترس آن درنده نتواند حرکت کند، چگونه نماز بخواند؟ فرمودند: "با همان وضعی که دارد، باید نماز را بخواند، هرچند پشت به قبله باشد. رکوع و سجود را با اشاره ، در حالیکه ایستاده است، انجام دهد." این نماز همان نماز خوف است که فقها به طور مشروح درباره آن بحث کرده اند، بنابراین ، محافظت نماز ، مخصوص حال امنیت نیست ؛ بلکه در همه حال باید نماز را به جای آورد.
منابع:
المیزان، جلد 1، ص 313 و 326 ـــ المیزان، ج 2، ص 264 ــــ نمونه، جلد 1،ص 219 ـــ نمونه، جلد 2، ص 208 ـــ پیام قرآن ،ج 6 ، ص 224 ـــ اطیب البیان، ج 2، ص 485 ـــ اطیب البیان،ج 2، ص 488 ـــ نهج البلاغه، نامه 27
التماس دعا