تقویم تاریخ: روز سوم محرم

در این روزمستعين عباسي از خلافت برکنار گردید.

احمد بن محمد بن معتصم، معروف به «المستعين بالله» در 26 ربيع الاول سال 248 قمري، پس از مرگ «المنتصر بالله» به خلافت رسيد.

با آن که «متوکل عباسي» (دهمين خليفه عباسيان) در حيات خود، فرزندش «منتصر» را ولي عهد خود کرده بود، ولي بعدها پشيمان شد و به خاطر اختلاف مبنايي و عقيدتي که با منتصر داشت، تلاش زيادي نمود که وي را از ولايت عهدي خويش عزل نمايد و به جاي او، «برادرش معتز» را که پسر ديگرش بود منصوب نمايد. ولي منتصر به وي، مهلت نداد و او را در رختخوابش به هلاکت رسانيد و خود بر تخت تکيه زد.

خلافت کوتاه مدت منتصر نيز با مرگش پايان يافت. پس از مرگ او، دست اندکاران حکومتي و فرماندهان ارشد کشوري و لشکري مانند بغاي کبير، بغاي صغير، اوتامش، احمد بن خضيب و افرادي ديگر اجتماع نموده و پس از مشورت، تصميم گرفتند که از فرزندان متوکل عباسي، کسي را بر تخت ننشانند و به جاي آنها، فرزند زاده معتصم را به خلافت برسانند.

به همين جهت، احمد بن محمد بن معتصم را بر تخت خلافت نشانيده و وي را به «المستعين بالله» ملقب نموده و با وي به عنوان دوازدهمين خليفه عباسي بيعت کردند.

همين کار دست مايه برخي از فرماندهان و زمامداران لشکري و کشوري شد و هر گاه مورد خشم و بي مهري خليفه قرار مي گرفتند، متمايل به فرزندان متوکل عباسي شده و آنان را شايسته خلافت مي دانستند و به اين جهت به «معتز» فرزند متوکل عباسي رجوع مي نمودند. از اين باب، جريان هاي زيادي درباره خلافت و در شهر بغداد و شهرهاي همجوار چون انبار، سامرا، مداين و غيره به وقوع پيوست و سربازان و فرماندهان ترک از اين وضعيت استفاده کرده و اقدام به شورش و غارت گري داراي هاي حکومت و مردم نمودند. تا اين که صاحب منصبان و دبيران و سران کشوري و لشکري چون محمد بن عبدالله بن طاهر، بغاي صغير و وصيف با در نظر گرفتن شرايط حساس جامعه و موقعيت خويش با طرفين گفت و گو کرده و آنان را به مصالحه فرا خواندند.

آنان نزد مستعين رفته و وي را از وضعيت ناگوار حکومت و جامعه با خبر گردانيده و او را راضي به کنارگيري نمودند. آنان با او قرار کردند که او خود را از خلافت خلع کند و آن را به «معتز» فرزند متوکل عباسي بسپارد و در قبال آن، پنجاه هزار دينار به صورت نقد و مقدار سي هزار دينار غله در هر سال به او بدهند و او مختار باشد در هر شهري از جمله شهرهاي حجاز (مکه، مدينه، طائف و مدينه) اقامت نمايد.

مستعين، هنگامي که خود را تنها يافت و همه اطرافيان و دوستان خود را طرفدار صلح و کنارگيري ديد، با اکراه و اجبار به اين امر تن داد و پيمان نامه را امضاء کرد. فقها و قضات بغداد نيز صلح نامه را امضاء کرده و حکومت را به طور رسمي به معتز عباسي واگذار کردند.

بنا به روايت يعقوبي، در سال هفتم محرم سال 252 قمري با معتز فرزند متوکل عباسي بيعت کردند.

بدين ترتيب بار ديگر، خلافت به فرزندان متوکل عباسي برگشت و با رفتار و کردارهاي غير انساني خود، مردم را در اذيت و آزار قرار دادند.

لازم به يادآوري است که اين واقعه در عصر امامت امام دهم شيعيان حضرت امام علي النقي عليه السلام واقع شده و آن حضرت از سوي خلفاي عباسي، سختي هاي زيادي را متحمل گرديد.

منبع : روز شمار تاريخ اسلام (ماه محرم ) ؛ سيد تقي واردي